ابوریحان محمد بن احمدالبیرونی

ابوریحان محمد بن احمدالبیرونی از دانشمندان بزرگ افغانستان در علوم حکمت و اختر شناسی وریاضیات و تاریخ وجغرافیا مقام شامخ داشته، در سال ۳۶۲ هجری قمری در حوالی خوارزم متولد شده و از این جهت به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده است. هیچ اطلاعی درباره اصل و نسب و دورهکودکی بیرونی در دست نیست.

وی نزدابونصر منصور علم آموخت. در هفده سالگی از حلقه ای که نیم درجه به نیم درجه مدرج شده بود، استفاده کرد تا ارتفاع خورشیدی نصف النهاررا در کاث رصد کند و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج نماید. چهار سال بعدبرای اجرای یک رشته از این تشخیصها نقشه هایی کشید و حلقه ای به قطر پانزدهذراع تهیه کرد. در ۹ خرداد ۳۷۶ بیرونی ماه
گرفتگی (خسوفی) را درکاث رصد کرد و قبلاًباابوالوفا ترتیبی داده شده بودکه او نیز در همان زمان همین رویداد را در بغدادرصد کند. اختلاف زمانی که از این طریق حاصل شد
به آنان امکان داد که اختلاف طول جغرافیایی میان دو ایستگاه را حساب کنند. وی همچنین با ابن سینا فیلسوف برجسته وپزشک بخارایی به مکاتبات تندی درباره ماهیت و انتقال گرما و نور پرداخت. در دربارمأمون خوارزمشاهی قرب و منزلت عظیمی داشته وچند سالی هم در دربار شمس المعالی قابوس بن وشمگیربه سر برد و در حدود سال ۴۰۴ هجری قمری به خوارزم مراجعت کرد. موقعی کهسلطان محمود غزنوی خوارزم را گرفت در صدد قتل او برآمد و ولی به شفاعت درباریان از کشتن وی درگذشت و او را در سال ۴۰۸ هجری با خود به غزنه برد. در سفر محمود به هندوستان،ابوریحان همراه او بود و در آنجا با حکما و علماء هند معاشرت کرد و زبان سانسکریت راآموخت و مواد لازمه برای تألیف کتاب خود موسوم به ماللهند را جمع آوری کرد.بیرونی به نقاط مختلف هندوستان سفر کرد و در آنها اقامت گزید و عرض جغرافیاییحدود یازده شهر هند را تعیین نمود. خود بیرونی می نویسد که در زمانی که در قلعه
نندنهبه سر می برد، از کوهی در مجاورت آن به منظور تخمین زدن قطر زمین استفاده
کرد. نیز روشن است که او زمان زیادی را در غزنه گذرانده است. تعداد زیادرصدهای ثبت شده ای که به توسط او در آنجا صورت گرفته است با رشته ای از گذرهای خورشید
به نصف النهار شامل انقلاب تابستانی سال ۳۹۸ آغاز می شود و ماه گرفتگی روز  ۳۰ شهریور همان سال را نیز در بر دارد. او به رصد اعتدالین و انقلابین در غزنهادامه داد که آخرین آنها انقلاب زمستانی سال ۴۰۰بود.بیرونی تألیفات بسیار در نجوم وهیئت و منطق و حکمت دارد، از جمله تألیفات او قانون مسعودی است، در باب نجوم وجغرافیا، که به نام سلطان مسعود غزنوی نوشته است. دیگر کتاب وی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه درتاریخ و آداب و عادات ملل و پاره ای مسائل ریاضی و نجومی که در حدود سال ۳۹۰ هجری
بنام شمس المعالی قابوس بن وشمگیر تألیف کرده است. این کتاب را مستشرق معروف آلمانیزاخائو در سال ۱۸۷۸ میلادی در لیپزیک ترجمه وچاپ کرده و مقدمه ای بر آن نوشته است.دیگرکتاب او «ماللهند من مقوله فی العقل او مرذوله» درباره علوم و عقاید و آدابهندی هاست که آن را هم پروفسور زاخائو ترجمه کرده و در لندن چاپ شده است. از دیگر آثار او
«التفهیم فی اوائل صناعه التنجیم» در علم هیئت و نجوم و هندسه است. بیرونی هنگامی که شصت و سه ساله بود کتابنامه ای از آثار محمد بن زکریای رازی پزشک تهیه نمود و فهرستی
از آثار خود را ضمیمه آن کرد. این فهرست به ۱۳ عنوان سر می زند که بعضی ازآنها برحسب موضوع و گه گاه با اشاره کوتاهی به فهرست مندرجات آنها تنظیم شده اند. این فهرست ناقص است زیرا بیرونی دست کم چهارده سال پس از تنظیم آن زنده بود و تا لحظه مرگ نیز کار می کرد. به علاوه هفت اثر دیگر او موجود است و از تعداد فراواندیگری هم نام برده شده است. تقریباً چهار پنجم آثار او از بین رفته اند، بی آن که امیدی به بازیافت آنها باشد. از آنچه برجای مانده در حدود نیمی به چاپ رسیده است.علایق بیرونی بسیار گسترده و ژرف بود و او تقریباً در همه شعبه های علومی که درزمان وی شناخته شده بودند سخت کار می کرد. وی از فلسفه و رشته های نظری نیز بیاطلاع نبود اما گرایش او به شدت بسوی مطالعه پدیده های قابل مشاهده در طبیعت و درانسان معطوف بود. در داخل خود علوم نیز بیشترجذب آن رشته هایی می شد که در آن زمان به تحلیل ریاضی در آمدند. در کانی شناسی، داروشناسی و زبان شناسی یعنی رشته هایی که در آنها اعداد نقش چندانی نداشتند نیز کارهایی جدی انجام داد اما در حدود نیمی ازکل محصول کار او در اخترشناسی، اختربینی و رشته های مربوط به آنها بود که علومدقیقه به تمام معنی آن روزگاران به شمار می رفتند. ریاضیات به سهم خود در مرتبه بعدی جای می گرفت اما آن هم همواره ریاضیات کاربسته بود. از آثار دیگر بیرونی کههنوز هم در دسترس هستند می توان اینها را نام برد: اسطرلاب، سدس، تحدید، چگالیها،
سایه ها، وترها، پاتنجلی، قره الزیجات، قانون، ممرها، الجماهر و صیدنه.بیرونیدرباره حرکت وضعی زمین و قوه جاذبه آن دلایل علمی آورده است. می گویند وقتی کتاب قانون
مسعودی را تصنیف کرد، سلطان پیلواری سیم برای او جایزه فرستاد. ابوریحان آنمال را پس فرستاد و گفت : من از آن بی نیازم زیرا عمری به قناعت گذرانیده ام و ترک
آن سزاوار نیست. نظریه پردازی، نقش کوچکی در تفکر او ایفا می کرد. وی بر بهترین نظریههای علمی زمان خود تسلط کامل داشت اما دارای ابتکار و اصالت زیادی نبود و نظریه های تازه ای از خود نساخت. ابوریحان بیرونی در سال ۴۴۰ هجری در سن ۷۸ سالگی در غزنه بدرود حیات گفت.

سیارکی بنام دانشمند افغانی

در ۸آگوست ۱۹۸۶ دو ستاره شناس به نامهای “اریک الست” و “ویولتا
ایوانوا” در رصدخانه ملی بلغارستان سیارکی به نام ۱۹۸۶ PN4 را کشف کردند. اما این سیارک به پاس خدماتی که بیرونی، دانشمند
پارسی به دنیای نجوم و ریاضیات ارائه کرده است با عنوان ۹۹۳۶ Al-Biruni نامگذاری شد. “البیرونی ۹۹۳۶″ سیارکی است که هر ۵٫۳۹
سال یکبار به دور خورشید می چرخد.

 دانشگاه البیرونی در افغانستان

دانشگاه البیرونی در ولایت “کاپیسا” در افغانستان نیز قرار دارد. این دانشکده
رشته های زراعتی، مهندسی، مطالعات اسلامی، حقوق، طب و
ادبیات را ارائه می دهد.

دانشگاه البیرونی در هند

طرح پیشنهاد تاسیس دانشگاه البیرونی در بزرگداشت این دانشمند عالیقدر توسط شورای
مدیریت “انجمن علوم نجوم مسلمان” (MAAS) هند در سال ۲۰۰۶ تصویب شد.

این دانشگاه از چهار دانشکده، سه لابراتوار تحقیقاتی و یک مرکز علمی تشکیل شده است که
عبارتند از:

دانشکده  علوم کاربردی و علوم محض

دانشکده  فنی و مهندسی

دانشکده  مدیریت و فناوری اطلاعات

دانشکده  زبان و علوم اجتماعی

لابراتوار  تحقیقاتی مواد

لابراتوار تحقیقاتی فوتونیک

لابراتوار  تحقیقاتی بیوشیمی

مرکز  علوم جوی و محیطی